PL
EN
DE
Biała jest największą wsią w gminie. Liczy około 1000 mieszkańców. Leży w odległości 6 km od Trzcianki.
Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1378 r. i dotyczy splądrowania jej przez księcia szczecińskiego Świętobora podczas wyprawy na północne rubieże Wielkopolski. Osadnictwo w okolicach Białej jest jednak znacznie straszne. Archeolodzy odkrywali tu wielokrotnie ślady obecności ludzi z czasów tzw. kultury pomorskiej (400-250 lat p.n.e.), i z czasów wpływów rzymskich (800-100 lat p.n.e.).
Bliskie sąsiedztwo Noteci powodowało, że Biała miała duże znaczenie dla jej właścicieli. W latach 1245 – 1727 należała do rodu Czarnkowskich , a w latach 1746 – 1756 do Stanisława Poniatowskiego, ojca ostatniego króla Polski. W owym okresie wieś zaliczała się do największych miejscowości, z przekazów wiadomo, że już w 1629 r. były w niej 73 domy, kościół, plebania, dwór, szkoła, a nawet szpital. Od XVII do początku XIX w. Biała stanowiła ośrodek rękodzieła tkackiego.
We wsi zachowały się dziewiętnastowieczne domy mieszkalne, a w parku (z wieloma okazami starych platanów i buków) stoi oficyna zamkowa z końca XVIII wieku. Niestety, nie zachował się sam zamek, zbudowany w XVII wieku i rozebrany dwieście lat później. Kościół według zachowanych dokumentów istniał tu już w XII wieku. Obecny pochodzi z 1792 r.; został on gruntownie przebudowany w połowie XIX wieku i w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.
W przykościelnej kapliczce znajduje się kamień z odciśniętym śladem stopy, który według historycznych przekazów jest znakiem Matki Boskiej. Wiąże się z nim piękna legenda o powstaniu pierwszej parafii chrześcijańskiej na tych ziemiach. Działo się to w czasach, kiedy ziemie zamieszkiwali pogańscy Pomorzanie, a z drugiej strony Noteci mieszkali polscy chrześcijanie. Poganie często robili wypady na polską stronę, rabowali i palili wsie, a ludność brali do niewoli. Potem mieli zwyczaj świętować zwycięstwa w lesie koło Białej, gdzie zbudowali specjalny krąg z kamieni, pośrodku którego stał największy kamień, na którym składano ofiary z ludzi pogańskiemu bogowi Bulkugowi. W 1100 r. podczas kolejnej krwawej ceremonii, nagle z nieba błysnęło wielkie światło i na kamieniu ofiarnym stanęła Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus na rękach. Rzekła do pogan: „Nie przelewajcie niewinnej krwi. Opuście swoich bogów i służcie jedynemu, prawdziwemu Bogu”. Po chwili chmura zabrała Matkę Boską wraz z niewolnikami do nieba. Na kamieniu, gdzie stała , odcisnęła się jej stopa.
Po pewnym czasie poganie przyjęli chrzest, a pierwsi nawróceni utworzyli w 1108 r. parafię w Białej i zbudowali kościół. Do jego budowy wykorzystano m.in. kamienie z kręgu ofiarnego, a ułamek kamienia z odciśnięta stopą Matki Boskiej wbudowano w mur ogradzający cmentarz . W latach 50-tych XX wieku za ks. Juliana Filoda zbudowano na placu kościelnym kaplicę, a w niej, pod ołtarzem, umieszczono kamień.
Biała nie należy do wsi typowo rolniczych, choć jest w niej kilka dużych (powyżej 60 ha) i kilka mniejszych gospodarstw. Znaczną firmą jest zakład Wiesława Sendala, zajmujący się przerobem kamienia budowlanego.
W Białej funkcjonuje szkoła podstawowa oraz Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii. Warto wspomnieć że w latach 1794-1812 proboszczem Białej był ks. Ignacy Bocheński, pierwszy historyk regionalista regionu nadnoteckiego, autor projektu organizacji szkolnictwa powszechnego, nauczyciel.
Do sołectwa należą również Kadłubek (ok. 80 mieszkańców) i Osiniec (ok.70 mieszkańców).
